Od pewnego czasu w Polsce funkcjonują przepis, których celem jest walka z tzw. lichwą. Zadaniem nowego prawa jest przede wszystkim zlikwidowanie wszelkich nieprawidłowości związanych z udzielaniem pożyczek o charakterze lichwiarskim. Jeszcze do niedawna wiele osób, będąc w trudnej sytuacji finansowej, nie mogło liczyć na otrzymanie finansowania od tradycyjnego banku.
Zazwyczaj tacy klienci kierowali się do instytucji pozabankowych, które choć nie badały tak skrupulatnie zdolności kredytowej, a nawet nie sprawdzały baz dłużników, a więc oferowały swoje usługi znacznie szerszemu gronu odbiorców, to proponowały produkty finansowe obarczone ogromnymi odsetkami, prowizją i wieloma innymi dodatkowymi kosztami, takimi jak chociażby opłata przygotowawcza, wskutek czego nierzadko ich klienci byli zobligowani do zwrócenia kilka razy wyższej kwoty niż pożyczonego kapitału. W celu przeciwdziałania takim zdarzeniom powstała ustawa antylichwiarska. Czym jest i kogo dotyczy? Wyjaśniamy.
Spis treści
Od kiedy obowiązuje ustawa antylichwiarska?
Obecnie obowiązująca ustawa antylichwiarska w Polsce weszła w życie 18 grudnia 2022 roku. Wtedy zaczęła obowiązywać część jej przepisów. Wprowadziła ona między innymi nowe, obniżone koszty poza odsetkowe. Z kolei 18 maja 2023 roku weszły w życie kolejne zmiany, takie jak na przykład nakaz wyliczania zdolności kredytowej przed udzieleniem pożyczki. Pewne regulacje umieszczone w tym dokumencie, zaczną obowiązywać nieco później. Na przykład do 31 grudnia 2023 roku firmy mają czas na to, aby podnieść kapitał zakładowy lub zmienić formę prawną, w sytuacji kiedy nie spełniają kryteriów zawartych w tej ustawie. Z kolei z dniem 1 stycznia 2024 roku podmioty pożyczkowe zaczną być objęte nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego.
Ustawa antylichwiarska – czym jest?
Ustawa antylichwiarska to określenie dość potoczne i nie funkcjonuje ono w polskim prawie. Pod pojęciem tym kryje się szereg różnego rodzaju przepisów prawa, których zadaniem jest walka z lichwą, czyli pożyczaniem pieniędzy na bardzo wysoki procent. Warto mieć świadomość, że lichwa to proceder, który jest zakazany w Polsce, a odpowiedzialność karną za nią reguluje artykuł 304 Kodeksu Karnego. Pierwsza ustawa antylichwiarska weszła w życie już w 2006 roku. W 2022 roku została dość istotnie zmieniona i pojawiło się w niej szereg nowych zapisów.
Ustawa antylichwiarska – kogo dotyczy?
Ustawa antylichwiarska dotyczy zarówno pożyczkobiorców, jak i pożyczkodawców. Oznacza to, że narzuca pewne wymogi wszelkim instytucjom finansowym, by kierowały się konkretnymi nakazami podczas analizowania wniosków kredytowych, a także by nie narzucały zbyt wysokich opłat pozaodsetkowych, które jeszcze do niedawna często stanowiły dwukrotność pożyczonego kapitału. Ustawa antylichwiarska chroni również konsumentów, by ci nie byli wykorzystywani, zwłaszcza będąc w trudnej sytuacji finansowej przez tak zwane parabanki.
Korzyści z ustawy antylichwiarskiej powinny odnieść obie strony, ponieważ firmy pożyczkowe będą musiały zweryfikować czy klient posiada odpowiednią zdolność kredytową i czy jest w stanie spłacić zadłużenie, dzięki czemu nie narażą się na straty. Z drugiej strony nie będą miały prawa zaproponować klientom pożyczek na bardzo wysoki procent, które często były trudne do spłaty i wprowadzały wielu konsumentów w spiralę zadłużenia.
Kompleksowa ustawa antylichwiarska – gdzie ją znaleźć?
Osoby, które chciałyby osobiście zapoznać się z kompleksową ustawą antylichwiarską, mogą ją znaleźć w dzienniku ustaw z 2022 roku. Widnieje tam Pod numerem 2339 (Dz. U. z 2022, poz. 2339). Jest to znowelizowana ustawa antylichwiarska, która została wprowadzona wraz z innymi dużymi zmianami w ramach tzw. Polskiego Ładu. Z jej aktualną treścią powinny zapoznać się nie tylko instytucje pożyczkowe i banki, ale również konsumenci, by byli świadomi swoich praw.
Co grozi za nieprzestrzeganie ustawy antylichwiarskiej?
Obecnie obowiązująca ustawa antylichwiarska nakłada na banki i instytucje finansowe pewne ograniczenia i obowiązki. Zostają one wprowadzane jednak stopniowo. Część z nich weszła w życie 18 grudnia 2022 roku, część dopiero 18 maja 2023 roku. Niektóre zapisy zaczną obowiązywać jeszcze później – pod koniec 2023 roku i na początku 2024 roku.
Za nieprzestrzeganie ustawy antylichwiarskiej grożą zarówno bankom, jak i prywatnym firmom pożyczkowym surowe konsekwencje. Górna granica kary administracyjnej, jaką Komisja Nadzoru Finansowego będzie mogła nałożyć na nieuczciwego pożyczkodawcę to 15 milionów złotych. Ponadto ustawa daje możliwość nałożenia kary finansowej bezpośrednio na członka zarządu instytucji pozabankowej, który jest odpowiedzialny za nieprawidłowości działań takiej firmy. Taka kara może wynieść nawet 150 000 zł. Wśród pozostałych sankcji, jakie uwzględnione są za nieprzestrzeganie ustawy antylichwiarskiej, można wymienić:
- wykreślenie instytucji pożyczkowej z rejestru instytucji pożyczkowych, a także pośredników kredytowych,
- zawieszenie członka instytucji pożyczkowej, który odpowiada za nieprzestrzeganie w takiej firmie ustawy antylichwiarskiej,
- zawnioskowanie o odwołanie takiej osoby.
Sankcje te reguluje art. 59di ustawy o kredycie konsumenckim, który wejdzie w życie 1 stycznia 2024 r.
Kiedy weszła w życie ustawa antylichwiarska?
Ustawa antylichwiarska funkcjonuje w Polsce od 2006 roku i kilkukrotnie od tego czasu była modyfikowana. Spore zmiany w dokumencie tym zaszły jednak w 2022 roku. Obecne przepisy ustawy antylichwiarskiej weszły w życie 18 grudnia 2022 roku, część z nich 18 maja 2023 roku. Pewne zmiany w prawie będą wchodzić w życie nieco później. Na mocy nowych przepisów od 1 stycznia 2024 instytucje pożyczkowe będą podlegały kontroli publiczno-prawnej w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego. Nadzorem kontroli Dla wszystkich takich firm od tego momentu będzie Komisja Nadzoru Finansowego. Od tego momentu firmy pożyczkowe będą musiały przekazywać do tej instytucji sprawozdania kwartalne i roczne z zakresu działalności dotyczącej udzielania kredytów konsumenckich. KNF będzie uprawniona również do wydawania zaleceń takim instytucjom, które wówczas będą zobligowane do ich wdrożenia.
Czy ustawa antylichwiarska działa wstecz?
W Polsce prawo nie działa wstecz. Z tego powodu ustawa antylichwiarska również nie będzie działała wstecz. Oznacza to, że będzie dotyczyć wyłącznie tych pożyczek, które zostaną udzielone po terminie, w którym nowe przepisy zaczną obowiązywać, a więc wejdą w życie. Z tego powodu konsumenci, którzy chcą zaciągnąć jakiekolwiek zobowiązanie, zwłaszcza w prywatnych firmach pożyczkowych, powinni dokładnie przeanalizować warunki umowy i sprawdzić, czy są one zgodne z obowiązującymi przepisami, zwłaszcza w sytuacji, kiedy nie wszystkie zapisy ustawy antylichwiarskiej w danym momencie będą już obowiązywały.
Ustawa antylichwiarska – maksymalne odsetki
Nowe zapisy, które znajdują się w zmodernizowanej wersji ustawy antylichwiarskiej obowiązującej od 18 grudnia 2022 roku uwzględniają nowe maksymalne koszty pozaodsetkowe. Ich wysokość nie może przekraczać 5% kwoty kredytu w przypadku pożyczek których okres spłaty wynosi do 30 dni. Z kolei w przypadku pożyczek z dłuższym okresem spłaty, maksymalna kwota kosztów pozaodsetkowych może wynosić 20% sumy kredytu.
Na pozaozetkowe koszty składają się elementy takie jak: marża, prowizje czy opłaty przygotowawcze. Jednak limit odsetek, zgodnie z nową ustawą antylichwiarską nie zmieni się, a więc pozostanie na obecnym poziomie, który wynosi 20,5% w skali roku. Mimo że maksymalne odsetki, jakie może naliczyć firma pożyczkowa nie zmieniły się, to całkowity koszt kredytu dla wielu konsumentów obniży się ze względu na określenie w tym dokumencie maksymalnych kosztów pozaodsetkowych.
To właśnie w przypadku tych kosztów, zwłaszcza prywatne instytucje pozabankowe stosowały niekorzystne dla kredytobiorców odliczenia, tworząc szereg dodatkowych obowiązkowych opłat, które nie były proporcjonalnie odliczane od kwoty kredytu, w sytuacji na przykład wcześniejszej spłaty. Bardzo często kwota kosztów pozaodsetkowych wynosiła nawet 100% sumy pożyczonego kapitału. Obecne zapisy zmniejszają ją do 5 lub 20%, w zależności od długości zobowiązania.
Ustawa antylichwiarska – maksymalne rrso
RRSO, czyli Rzeczywista Roczna Stopa Oprocentowania to zgodnie z ustawą z dnia 12 maja 2011 roku o Kredycie Konsumenckim całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta wyrażony jako wartość procentowa całkowitej kwoty kredytu w stosunku rocznym. Na RRSO składają się więc takie elementy jak odsetki, opłaty, prowizje, marża, a także koszty usług dodatkowych takich jak chociażby ubezpieczenie. Wysokość RRSO jest więc zależna od tych parametrów, a także okresu kredytowania.
Maksymalne oprocentowanie kredytu, a więc maksymalne RRSO ustala Ustawa Antylichwiarska, a także ustawa o Kredycie Konsumenckim. Zgodnie z tymi dokumentami, określana jest maksymalna wysokość odsetek i kosztów pozaodsetkowych. Na podstawie art. 359 Kodeksu Cywilnego maksymalne oprocentowanie kredytu w skali roku nie może wynieść więcej niż dwukrotność odsetek ustawowych. Te z kolei są równe sumie stopy referencyjnej NBP i 3,5%.
RRSO przy chwilówkach często jest bardzo wysokie i sięga nawet kilkuset procent, ponieważ takie pożyczki udzielane są na krótki czas, na przykład na 30 dni, a im krótszy czas zobowiązania, tym RRSO może być wyższe, ponieważ odnosi się ono do rocznej stopy oprocentowania.
Ustawa antylichwiarska – oprocentowanie kredytów
Jednym z elementów, które uwzględnia nowa ustawa lichwiarska, jest również oprocentowanie kredytów. Ze względu na to, że dokument ten reguluje maksymalną wysokość kosztów pozaodsetkowych, zmniejszając je do 5%, w przypadku pożyczek udzielanych na maksymalnie 30 dni i do 20% dla zobowiązań z dłuższych terminem spłaty, wpływa on również na maksymalne oprocentowanie kredytów. Wprowadzenie tych przepisów ma za zadanie więc ukrócić praktyki, do jakich posuwały się niektóre instytucje pozabankowe, zgodnie z którymi ich klienci byli zobligowani do zwrotu nawet trzykrotności pożyczonej kwoty.
Pożyczka między osobami fizycznymi a ustawa antylichwiarska
Pożyczka między osobami fizycznymi to zagadnienie, które nie jest jeszcze całkowicie uregulowane przepisami prawnymi. Ustawa antylichwiarska jednak już jakiś czas temu wprowadziła obowiązek informacyjny. Zgodnie z nim osoba prywatna, która chce udzielić pożyczki, musi poinformować zainteresowanego o tym, jakie będą jej koszty zanim Przekaże mu pieniądze. Mowa tutaj zarówno o odsetkach, jak i kosztach pozaodsetkowych. Taki obowiązek informacyjny dotyczy również pożyczek udzielanych znajomym czy rodzinie.
Czy ustawa antylichwiarska dotyczy firm?
Zapisy dotyczące ochrony kredytobiorcy w sytuacji, kiedy jest nim firma, nie znalazły się w obecnie obowiązującej ustawie antylichwiarskiej. Nie dotyczą więc one wszelkich przedsiębiorstw, a zapisy tego dokumentu obowiązują w przypadku pożyczek między osobami fizycznymi, a także osobą fizyczną i instytucją pożyczkową. Zapisy ustawy antylichwiarskiej jak najbardziej jednak odnoszą się do firm, które udzielają takich pożyczek.
Ustawa antylichwiarska – wady i zalety wprowadzenia jej w życie
Ustawa antylichwiarska, która obowiązuje od 2022 roku, ma zapewnić ochronę konsumentom i ograniczyć nieuczciwe działania firm pożyczkowych, które noszą znamiona lichwy. Bez wątpienia dokument ten ma więc wiele zalet dla kredytobiorców. Zapisy ustawy antylichwiarskiej uderzają jednak w firmy pożyczkowe. Dlatego przedstawiciele pożyczających na wysoki procent przedsiębiorstw z pewnością dostrzegają wiele wad tego dokumentu.
Wśród zalet ustawy antylichwiarskiej można wymienić:
obniżenie wysokości kosztów pozaodsetkowych,
objęcie nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego wszystkich firm pożyczkowych,
możliwość nałożenia kary przez KNF na nieuczciwe firmy pożyczkowe,
ochronę konsumentów, którzy zmuszeni są przez sytuacje życiową do korzystania z prywatnych firm pożyczkowych,
ograniczenie w zakresie rolowania kredytów, a więc zaciągania kolejnych zobowiązań po to, by spłacić poprzednie, co prowadzało wielu konsumentów do tzw. spirali długu.
Dla firm pożyczkowych zaletą ustawy antylichwiarskiej może być obowiązek weryfikacji potencjalnych kredytobiorców, dzięki czemu istnieje większa szansa, że nie będą musieli windykować należności od nierzetelnych kredytobiorców.
Wadą ustawy antylichwiarskiej jest przede wszystkim ograniczenie możliwości zarobku firm pożyczkowych. Dokument ten pozwala ukrócić działalność lichwiarzy i nieuczciwych pożyczkodawców. Powoduje większą kontrolę procesu przyznawania kredytów. Z tego powodu osoby, które do tej pory korzystały z usług tzw. parabanków ze względu na to, że posiadały negatywne wpisy w bazach dłużników czy nie miały wystarczającej zdolności kredytowej, mogą zostać pozbawione możliwości otrzymania finansowania nawet w takich przedsiębiorstwach.
Weryfikacja zdolności kredytowej klienta pozwoli jednak na ograniczenie sytuacji, w których firmy pożyczkowe musiały rozpocząć działania windykacyjne, a ich klienci spłacali poprzednie pożyczki, zaciągając nowe zobowiązania na wysoki procent, a tym samym wpadając w spiralę długów. Rażąco wysokie koszty pożyczki, ukryte opłaty czy wygórowane koszty zobowiązania będą od teraz podlegały surowym sankcjom. To sprawi, że działalność lichwiarzy w Polsce nie będzie już bezkarna.