Nawet jeśli chcemy udostępnić coś komuś na pewien okres bezpłatnie, używamy zazwyczaj określenia „pożyczka”. Nie każdy zdaje sobie sprawę, że w polskim porządku prawnym funkcjonuje również coś takiego jak użyczenie. Czym ono jest? Czy oznacza to samo co pożyczka, czy też działa na zupełnie innej zasadzie?
Spis treści
Czym jest użyczenie?
Użyczenie czegoś (na przykład samochodu, maszyny, urządzenia) komuś, oznacza przekazanie mu jej za darmo, na określony czas. Do momentu ustania bądź rozwiązania umowy użyczenia dany przedmiot pozostaje we władaniu osoby, której został on użyczony i może ona wykorzystywać go zgodnie z jego przeznaczeniem.
Przez okres obowiązywania umowy osoba, której dana rzecz została użyczona, musi mieć do niej swobodny, nieutrudniony przez użyczającego dostęp. Jeśli na przykład mówimy o maszynie, która nie może zostać przeniesiona i mimo użyczenia pozostaje na terenie należącym do użyczającego, nie może on celowo i złośliwie utrudniać do niej dostępu, na przykład zastawiając wjazd.
Co ważne, w momencie użyczenia przedmiot musi być sprawny i zdolny do użytku, a jeśli występują w nim jakieś wady, nie można ich ukrywać, a należy je wskazać. Szkoda doznana z powodu ukrytej wady jest bowiem podstawą do żądania od użyczającego zadośćuczynienia za poniesione straty.
Mogłoby się wydawać, że użyczenie jest procesem niesformalizowanym, ale jest to błąd. Zasady użyczenia regulowane są przepisami Kodeksu cywilnego tak, aby nie mogło dochodzić do oszustw i nadużyć.
Koszt użyczenia
Powyżej wspomniano, że użyczenie polega na przekazaniu komuś w użytkowanie danego przedmiotu za darmo. Możemy jednak zastanawiać się: czy naprawdę nie ma żadnych ukrytych kosztów i taka operacja jest całkowicie bezpłatna? Kwestia ta jest stosunkowo skomplikowana.
Użyczający nie może pobrać od nas prowizji czy opłaty za samo użyczenie, czy to jednorazowo, czy w formie miesięcznych rat do momentu ustania umowy. Natomiast, jeśli na przykład otrzymaliśmy w ramach użyczenia samochód, sami musimy opłacać paliwo, olej czy tego typu standardowe wydatki związane z użytkowaniem samochodu. Co jednak jeśli na przykład dojdzie do awarii skrzyni biegów? Dużo tutaj zależy od warunków umowy i nastawienia obu stron.
Jeśli do awarii nie doszło z ewidentnej winy użytkującego to możliwe, że jej naprawieniem zajmie się użyczający. Trzeba w tym miejscu podkreślić, że użyczenie nie działa tak samo jak darowizna – wraz z umową użyczenia nie stajemy się właścicielem danego mienia na stałe, a możemy je użytkować jedynie do momentu rozwiązania bądź wygaśnięcia umowy. Po tym czasie musimy je zwrócić.
Jak należy postępować jeśli szkoda powstała z winy użytkującego, czy to przez przypadek, czy z uwagi na niestosowanie się do zaleceń użyczającego i nieprawidłowe korzystanie z danego mienia? W takiej sytuacji nie tylko osoba użytkująca mienie nie będzie mogła zwrócić się do użyczającego o zwrot kosztów naprawy, ale sama może zostać pociągnięta do odpowiedzialności lub zmuszona do przywrócenia jej do wcześniejszego stanu.
Zakończenie i rozwiązanie umowy użyczenia
Umowa użyczenia kończy się w momencie upłynięcia wskazanego w niej terminu, a zaczyna kiedy jej przedmiot jest użyczony. Po zakończeniu użyczenia osoba, która otrzymała dany przedmiot traci prawo do jego użytkowania i ma obowiązek go zwrócić. Co ważne, nie może być on zniszczony bądź zdewastowany.
Użyczający może żądać, w okresie roku od zwrotu przedmiotu, odszkodowania za zniszczenie przedmiotu, jednak nie wliczają się w to zmiany w stanie przedmiotu związane z jego zwykłym, przewidzianym użytkowaniem (np. zużycie klocków w samochodzie).
Co jednak jeśli użyczyliśmy komuś jakiegoś przedmiotu, ale teraz chcemy go z powrotem, jeszcze przed upłynięciem okresu przewidzianego w umowie? Nie zawsze będzie to dopuszczalne. Możemy zażądać wcześniejszego zwrotu użyczonego przedmiotu na przykład w sytuacji, kiedy sposób jego wykorzystywania jest niewłaściwy bądź został on przekazany komuś innemu, bez konsultacji z nami i naszej zgody.
Wcześniejszy zwrot jest możliwy także, jeśli ze względów, które w umowie nie zostały przewidziane, nagle dana rzecz stanie nam się niezbędna. Na przykład kiedy w wyniku wypadku zniszczony został nasz samochód, a jesteśmy chorzy i potrzebujemy pojazdu aby dojeżdżać na leczenie czy terapię – możemy wtedy zażądać zwrotu pojazdu użyczonego komuś innemu.
Użyczenie a pożyczka – podobieństwa i różnice
Kiedy na przykład pozwalamy komuś przez jakiś czas jeździć naszym samochodem, ponieważ jego uległ awarii, a nasz tylko kurzy się nieużywany w garażu, często odruchowo nazywamy to „pożyczką”. Musimy przy tym wiedzieć, że między umową użyczenia w umową pożyczki występują znaczne różnice.
Umowę pożyczki, która opiewa na więcej niż 1000 złotych, musimy koniecznie sporządzić w formie pisemnej. W przypadku użyczenia nie ma takiego obowiązku, niezależnie od tego jaką wartość ma przedmiot, który użyczamy. Mimo wszystko warto zdecydować się na użyczenie w formie pisemnej, ponieważ łatwiej nam będzie udowodnić, że coś takiego w ogóle miało miejsce i zgodnie z umową należy nam się zwrot danej rzeczy, gdyby osoba, której ją użyczyliśmy nie chciała tego zrobić.
Użyczyć można jedynie jakąś rzecz, na przykład samochód czy maszynę – nie pieniądze. Nie musimy przy tym rzeczywiście być jej właścicielami, a możemy wejść w jej posiadanie na podstawie na przykład najmu czy dzierżawy. Z kolei pożyczka może dotyczyć zarówno pieniędzy, jak i różnego rodzaju mienia, ale za to musimy być jego prawnym właścicielem.
Różnice występują również w zakresie czasu na jaki można daną rzecz użyczyć lub pożyczyć. W przypadku użyczenia zwykle stosuje się konkretny termin zwrotu, ale można też zastosować zwrot nie w danym czasie, a po spełnieniu pewnych warunków, kiedykolwiek to będzie. Pożyczka może być udzielona na czas określony lub nieokreślony.
W tym drugim przypadku pożyczający może w każdej chwili ją wypowiedzieć, natomiast występuje wtedy sześciotygodniowy okres wypowiedzenia, dopiero po upływie którego pożyczkę trzeba uregulować (czyli zwrócić daną rzecz lub pieniądze).
Jak już wcześniej wspomniano, użyczenie jest bezpłatne w każdym przypadku niezależnie od tego, czy zostało to wspomniane w umowie, czy też nie. Pożyczka może co prawda być bezpłatna, ale zwykle nie jest, a jeśli nie określono wysokości oprocentowania, przyjmuje się dla niej odsetki ustawowe.
1 Źródło: https://odkryjprawo.pl/ile-wynosza-odsetki-ustawowe-oraz-maksymalne/
Czy użyczenie i wygodzenie są tym samym?
Dany przedmiot możemy udostępnić innej osobie nie tylko na podstawie użyczenia, ale również wygodzenia. Nie polega to jednak dokładnie na tym samym. Wygodzenie jest znacznie mniej sformalizowane niż użyczenie i daje użyczającemu znacznie mniejszy zakres praw.
Między innymi nie pozwala na dochodzenie roszczenia za uszkodzenie przedmiotu użyczenia bądź niezwrócenia go na drodze prawnej. Jest to więc forma, którą warto stosować jedynie w przypadku osób najbliższych, które wiemy, że z pewnością nas w żaden sposób nie oszukają.
Użyczenie – podsumowanie
Użyczenie to rozwiązanie, które pozwala szybko i bez zbędnych formalności udostępnić komuś posiadane przez nas mienie, przy jednoczesnej ochronie naszych praw. Nie musimy się dzięki temu obawiać, że nasze mienie zostanie zniszczone, uszkodzone czy skradzione, a my nie będziemy mogli pociągnąć kogokolwiek do odpowiedzialności.
Jednocześnie nie można pobierać za nie żadnych opłat, w związku z czym jest bardzo opłacalne dla osoby, która dzięki niemu zyskuje w użytkowanie potrzebne jej mienie.