Spadek to ruchomości, nieruchomości i prawa majątkowe, które po śmierci spadkodawcy trafią do jego spadkobiercy lub spadkobierców, czy to ustawowych, czy testamentowych. Chociaż na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że spadek zawsze jest czymś dobrym, niekoniecznie jest tak w rzeczywistości. Dużo zależy od indywidualnych okoliczności.
Wiele osób z różnych względów decyduje się na odrzucenie spadku (bądź też, w przypadku dzieci, na odrzucenie go w ich imieniu decydują się rodzice lub opiekunowie prawni). Zanim jednak podejmiemy taki krok, warto poszerzyć swoją wiedzę na ten temat, aby nie popełnić błędu i później nie żałować (bądź na przykład nie przegapić terminu). W takim razie, co warto wiedzieć o odrzuceniu spadku? Wszystkiego, co najważniejsze, dowiecie się poniżej.
Spis treści
Kiedy możliwe jest odrzucenie spadku?
Legalne odrzucenie spadku jest możliwe w ciągu 6 miesięcy od zaistnienia prawa do spadku. W przypadku, gdy dana osoba nie dowiedziała się od razu o tym, że ma prawo do spadku (ponieważ na przykład nie utrzymywała kontaktów z danym członkiem rodziny lub nawet nie wiedziała, że on istnieje), ma ona na jego odrzucenie okres 6 miesięcy po uzyskaniu takiej wiedzy.
Odrzucić spadek można niezależnie od tego, jaka jego część danej osobie przypadła i jaka jest jej relacja do zmarłego. Nic więc nie stoi na przeszkodzie, aby odrzucić spadek zarówno, jeśli możemy otrzymać jego całość, jak i w przypadku, kiedy należy się nam jedynie jego ¼. Nie musimy przyjmować spadku nawet, jeśli spadkodawca należał do naszej najbliższej rodziny, a więc był naszym rodzicem, małżonkiem, dzieckiem czy bratem lub siostrą.
Warto też podkreślić, że takie same zasady obowiązują zarówno w przypadku dziedziczenia testamentowego, jak i ustawowego (stosowanego w przypadku, kiedy nie został stworzony ważny, legalny testament). Trzeba jednak zaznaczyć, że, jeśli odrzucimy spadek z tytułu dziedziczenia ustawowego, a później okaże się, że dana osoba stworzyła testament, trzeba spadek odrzucić jeszcze raz. Nie wystarczy pierwsze oświadczenie. W Polsce wciąż testamenty tworzy się relatywnie rzadko, więc w wielu przypadkach nie będzie to konieczne, ale warto o tym wiedzieć.
1 Źródło: https://forsal.pl/artykuly/1313680,przedwczesne-oswiadczenie-o-odrzuceniu-spadku-jest-bezskuteczne.html
Osoby dorosłe odrzucają spadek samodzielnie, zaś w przypadku dzieci muszą to w ich imieniu zrobić rodzice lub opiekunowie prawni. Odrzucenie spadku wymaga złożenia oświadczenia w tej kwestii przed notariuszem lub w sądzie rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania spadkobiercy. Opłata sądowa za odrzucenie bądź przyjęcie spadku wynosi 50 złotych. W przypadku, gdy zdecydujemy się odrzucić spadek u notariusza, musimy do tego doliczyć jeszcze taksę notarialną oraz podatek VAT.
Czym skutkuje odrzucenie spadku?
Odrzucenie spadku ma bardzo prosty skutek: dana osoba traci prawo do wszelkich należnych jej w ramach spadku nieruchomości i ruchomości. Spadek przechodzi na następną osobę w linii dziedziczenia. Jeśli ona również zdecyduje się na odrzucenie spadku, trafia on do jeszcze kolejnej osoby. W myśl zasad dziedziczenia ustawowego, jeśli nie będzie żadnego dziedzica, ostatecznie majątek trafi do gminy, w której ostatnio dana osoba zamieszkiwała. W przypadku, gdyby nie dało się ustalić ostatniego miejsca jej zamieszkania, spadek jest należny Skarbowi Państwa.
2 Źródło: https://samorzad.infor.pl/wiadomosci/2915039,Gmina-jako-spadkobierca-przymusowy.html
W przypadku, gdy odrzucimy spadek, wierzyciele spadkodawcy nie będą mieli już możliwości wysuwania w naszą stronę żadnych roszczeń. Długi spadkodawcy przechodzą na kolejnych spadkobierców, a my nie będziemy za nie w żaden sposób odpowiedzialni, nawet, jeśli wierzyciel należał do naszej najbliższej rodziny. Wyjątkiem jest tu sytuacja, w której umowa kredytowa była zawierana wspólnie – w takim przypadku każda ze stron ponosi za nią odpowiedzialność, niezależnie od swoich koligacji rodzinnych czy kwestii dziedziczenia.
Co się stanie, jeśli spadek nie zostanie odrzucony w terminie?
W przeciągu wspomnianych 6 miesięcy można odrzucić spadek, ale można też oczywiście go przyjąć (wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza). Jeśli jednak nie podejmiemy żadnego działania, decyzja w zakresie spadku podejmowana jest automatycznie i jest ona nieodwracalna. Wyjątkiem jest tu sytuacja, kiedy nie wiedzieliśmy, że spadek nam przysługuje – jak już wiemy, w takim przypadku okres 6 miesięcy na odrzucenie spadku jest liczony na nowo od momentu uzyskania takiej wiedzy.
Według aktualnych przepisów, jeśli spadek nie zostanie odrzucony lub przyjęty samodzielnie, zostanie on przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że spadkobierca jest odpowiedzialny za długi spadkodawcy tylko do kwoty należnej mu części spadku. Jeśli więc dziedziczymy ruchomości i nieruchomości o wartości 100 000 złotych, a długi wynoszą 150 000 złotych, musimy spłacić tylko 2/3 z nich. Za to w przypadku, kiedy spadek jest wart 100 tysięcy, a długi 50 tysięcy, musimy spłacić ich całość, ale za to możemy zachować nadwyżkę.
Za to w przypadku przyjęcia spadku wprost spadkobierca jest odpowiedzialny za całość długów, niezależnie od wysokości spadku. Może więc odziedziczyć kilka tysięcy złotych w gotówce i kilka milionów złotych długów. Swego czasu zapomnienie o odrzuceniu spadku w terminie powodowało przyjęcie go wprost, co prowadziło do wielu rodzinnych tragedii. W związku z tym zdecydowano się to zmienić. Nowe przepisy dotyczą spadków odziedziczonych po 18 października 2015 roku.
Co lepiej zrobić – odrzucić spadek czy przyjąć go z dobrodziejstwem inwentarza?
Oba te rozwiązania mają swoje wady i zalety. Odrzucenie spadku przede wszystkim uwalnia spadkobiercę od wszelkich formalności i odpowiedzialności za długi. W przypadku, kiedy wartość spadku jest znacznie niższa od zadłużenia spadkodawcy, może to być najbardziej praktyczne i najmniej stresujące wyjście.
Sytuacja jest nieco inna, kiedy spadek i długi mają podobną wartość lub spadek jest warty nieco więcej, ale może on być trudny do szybkiego spieniężenia, zwłaszcza po swojej pełnej wartości (dotyczy to na przykład dzieł sztuki czy starych nieruchomości). Musimy dobrze zastanowić się, czy wyjdziemy finansowo na zero lub na plus i czy będziemy w stanie spłacać zobowiązania spadkodawcy w okresie między przyjęciem spadku a jego spieniężeniem.
Jeśli wartość spadku znacznie przekracza wysokość ewentualnych długów lub w ogóle żadnych długów nie ma, przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza niewątpliwie będzie korzystniejsze. Wyjątkiem jest tutaj na przykład sytuacja, kiedy z powodu braku testamentu zastosowano dziedziczenie ustawowe, ale na przykład uważamy, że spadek powinien przypaść innym członkom rodziny.
Warto wspomnieć, że w przypadku członków najbliższej rodziny, należących do tak zwanej zerowej grupy podatkowej, czyli między innymi rodzeństwa, rodziców i dzieci, istnieje możliwość całkowitego zwolnienia z podatku od spadków i darowizn. Wymagane jest jedynie wypełnienie odpowiedniego formularza i przekazanie go urzędowi skarbowemu właściwemu dla miejsca zamieszkania w ciągu 6 miesięcy od potwierdzenia przyjęcia spadku (czy to przez sąd, czy przez notariusza).
Odrzucenie spadku – podsumowanie
Odrzucenie spadku to procedura, na temat której można bardzo wiele napisać, ale w praktyce jest ona dość prosta i bezproblemowa. Zdecydowanie warto wiedzieć, jak ją przeprowadzić i w jakich przypadkach jest dobrym wyjściem. Jak już wspomniano, aktualnie prawo jest znacznie bardziej przyjazne spadkobiercom niż kiedyś i w przypadku braku reakcji na spadek jest on automatycznie przyjmowany z dobrodziejstwem inwentarza, a nie wprost.
W związku z tym zapomnienie o odrzuceniu spadku nie powinno doprowadzić nas do ruiny finansowej, niezależnie od wysokości długów spadkodawcy. Jednak mimo wszystko, żeby chronić swoje nerwy, lepiej na czas załatwić wszystkie formalności i nie musieć martwić się takimi kwestiami, jak choćby sprzedaż ruchomości lub nieruchomości zmarłego, aby pokryć jego długi.
Bardzo ważne są tutaj szczegóły danej sytuacji, takie jak choćby wysokość i rodzaj spadku oraz wysokość długów. Nie da się więc udzielić uniwersalnej rady odnośnie do tego, czy lepsze będzie odrzucenie spadku lub jego przyjęcie. Należy rozważyć wszystkie za i przeciw obu tych opcji i podjąć decyzję samemu.